Rách dây chằng (sprins) và căng bắp thịt (strains)

Rách dây chằng và căng bắp thịt là những danh từ dịch từ chữ Mỹ spains và strains. Hai danh từ này trông tương tự nên hay gây lầm lẫn. Tiếng Việt thì rõ nghĩa hơn, một đằng là chấn thương của dây chằng (ligament), một đằng là chấn thương bắp thịt hay dây gân (tendon). Trên thực tế, hai chấn thương này có triệu chứng tương tự nên thường cũng khó phân biệt.
Rách dây chằng là căng hoặc rách dây chằng, tức dây làm bằng mô sợi nối hai xương với nhau trong khớp xương. Chỗ dễ bị rách dây chằng nhất là ở mắt cá chân.
Căng bắp thịt là căng hoặc rách bắp thịt hoặc dây gân. Dây gân là dây mô sợi nối bắp thịt với xương. Căng bắp thịt thường xảy ra ở lưng dưới và bắp thịt hamstring đằng sau đùi.
Điều trị ban đầu cho cả sprains và strains là nghỉ ngơi, chườm đá, bó lại và đặt chân cao lên. Sprains và strains nhẹ có thể được điều trị tại nhà. Nặng thì đôi khi cần phải giải phẫu để sửa chữa dây chằng, bắp thịt hay dây gân bị rách.

*Triệu chứng
Các triệu chứng thường tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của chấn thương.
-Sprains: triệu chứng gồm có đau, sưng, bầm tím, khó khăn khi di chuyển các khớp bị ảnh hưởng. Ngay khi bị chấn thương, có thể nghe hoặc cảm thấy một tiếng “pop” trong khớp xương.
-Strains: triệu chứng gồm có đau, sưng, co thắt bắp thịt, khó khăn khi di chuyển các bắp thịt bị ảnh hưởng.

*Khi nào nên gặp bác sĩ
Nên gặp bác sĩ nếu:
-Không thể đi bộ hơn bốn bước mà không đau đáng kể
-Không thể di chuyển các khớp bị thương
-Có cảm giác tê ở bất kỳ phần nào của các vùng bị thương

*Sprains
Xảy ra khi bạn căng tay chân quá mức hoặc rách dây chằng trong khi dùng một khớp xương quá sức. Sprains thường xảy ra trong các trường hợp sau đây:
-Mắt cá chân: Đi bộ hoặc tập thể dục trên một bề mặt không gập ghềnh, không phẳng
-Đầu gối: Xoay vòng đầu gối trong một hoạt động thể thao.
-Cổ tay: Chống trên một bàn tay dang ra khi té ngã
-Ngón tay cái: Chấn thương khi trượt tuyết hoặc dnag tay quá căng khi chơi thể thao bằng vợt thí dụ như tennis.

*Strains

Có hai loại strains: cấp tính và mãn tính. Strains cấp tính xảy ra khi một bắp thịt trở nên căng thẳng hoặc bị kéo quá sức - hoặc bị rách - khi nó bị kéo ra quá xa một cách bất thường hoặc đột ngột. Strains cấp tính thường xảy ra trong các cách sau:
-Bị trượt trên băng
-Chạy, nhảy hoặc ném
-Nâng một vật nặng hoặc nhấc lên trong một vị trí không thuận lợi
Strains mãn tính xảy ra từ chuyển động lặp đi lặp lại và kéo dài của một bắp thịt. Điều này có thể xảy ra khi làm việc hay khi tập thể thao, chẳng hạn như:
-Thể dục gymnastics
-Chơi quần vợt (tennis)
-Chèo thuyền
Chơi golf

*Các yếu tố góp phần gây sprains và strains gồm có:

-Thiếu sự chuẩn bị cho bắp thịt khiến bắp thịt bị yếu và dễ bị thương.
-Mệt mỏi. Bắp thịt mệt mỏi khó có thể hỗ trợ tốt cho các khớp xương. Khi đang mệt mỏi, chúng ta khó chống lại những sức mạnh chấn động khớp xương hoặc sự căng quá mức của một bắp thịt.
-Không khởi động đúng cách. Làm nóng người đúng cách trước khi hoạt động thể chất mạnh mẽ sẽ làm thư giãn các bắp thịt của bạn và tăng phạm vi chuyển động của khớp xương, làm bắp thịt ít bị căng hơn cũng như ít bị chấn thương và rách.
-Điều kiện môi trường. Các bề mặt trơn hoặc kênh có thể làm cho bạn dễ bị chấn thương.
-Thiết bị không tốt. Giày không vừa hay quá cũ hoặc những thiết bị thể thao khác có thể góp phần vào nguy cơ bị sprains hay strains.

*Chữa trị
Với sprains hay strains nhẹ, bác sĩ có thể sẽ khuyên dùng các biện pháp tự chăm sóc căn bản và các thuốc giảm đau mua tự do như ibuprofen (Advil, Motrin IB...) hoặc acetaminophen (Tylenol...).
Với các trường hợp bị nhẹ hay vừa phải, nên chườm đá cho chỗ bị thương càng sớm càng tốt để giảm thiểu sưng. Trong trường hợp nặng, bác sĩ có thể đặt nẹp hay khung nâng đỡ chỗ bị thương.
Trong một số trường hợp, chẳng hạn như dây chằng bị đứt hoặc một bắp thịt bị bể, có thể cần giải phẫu.

*Tự săn sóc
Để tự săn sóc ngay sau khi bị chấn thương, nên nhớ câu RICE tức rest (nghỉ ngơi), ice (chườm đá) compression (bó lại) và elevation (nâng cao). Nếu bị khá nặng, bạn có thể phải cần sự giúp đỡ của bác sĩ hay trị liệu thể lý.
-Nghỉ ngơi. Tránh các hoạt động gây đau, sưng hay khó chịu nhưng không phải là nằm yên một chỗ. Nếu bị thương ở cổ chân, bạn vẫn có thể tập những bắp thịt khác để tránh bị xuống dốc, thí dụ như dùng xe đạp thể dục, tập hai tay và chân không đau trong khi gác chân đau lên chỗ gác chân.
-Chườm đá. Trong lúc tìm trợ giúp y tế, nên chườm đá chỗ bị thương ngay. Dùng một túi nước đá hay ngâm chỗ đau vào thùng nước đá 15 đến 20 phút mỗi lần và lặp lại mỗi 2-3 giờ khi thức trong vài ngày đầu tiên sau chấn thương. Lạnh làm giảm đau, sưng và viêm nơi bắp thịt, khớp xương và các mô liên kết bị chấn thương. Nó cũng có thể làm chậm chảy máu nếu bị rách bắp thịt. Nếu vùng ngâm đá chuyển sang màu trắng, ngưng chườm đá ngay vì điều này có thể là dấu hiệu bị tê cóng (frosbite). Nếu bạn có bệnh mạch máu, tiểu đường hoặc giảm cảm giác, cần hỏi ý kiến bác sĩ của bạn trước khi dùng đá.
-Bó lại. Để giúp ngăn chặn sưng, nên bó vùng đau bằng một băng đàn hồi cho đến khi hết sưng. Đừng quấn quá chặt để tránh cản trở máu lưu thông. Bắt đầu băng nơi chỗ xa nhất từ trái tim. Nới lỏng nếu bị đau nhiều lên, vùng đau trở nên tê cứng hay vùng bên dưới khu vực được bó sưng lên.
-Gác cao lên. Để làm giảm sưng, nâng vùng bị thương lên cao hơn mức trái tim, đặc biệt là vào ban đêm để giúp làm giảm sưng.
Thuốc giảm đau mua không cần toa như ibuprofen (Advil, Motrin IB...) và acetaminophen (Tylenol...) có thể giúp giảm đau.

Sau hai ngày, bắt đầu sử dụng các vùng bị thương một cách nhẹ nhàng. Bạn sẽ thấy càng ngày khớp xương càng khỏe lên để nâng trọng lượng của bạn hoặc bạn có thể di chuyển mà không đau. Sprains nhẹ và trung bình thường lành trong 3-6 tuần. Nhà vật lý trị liệu có thể giúp sự ổn định và sức mạnh của khớp hay chân tay bị thương.

Thường xuyên stretch và tập sức mạnh cho các hoạt động thể dục thể thao hay công việc làm để ngày càng khỏe hơn có thể giúp giảm thiểu nguy cơ bị sprains hay strains. Hãy khỏe mạnh để chơi thể thao chứ không phải chơi thể thao để khỏe mạnh. Nếu bạn có một nghề nghiệp dùng sức mạnh nhiều, tập cho khỏe mạnh có thể giúp ngăn ngừa thương tích.
Bạn cũng có thể bảo vệ các khớp xương về lâu dài bằng cách làm việc để tăng cường và làm khỏe các bắp thịt xung quanh khớp đã bị thương.