Hội chứng mệt mỏi mãn tính (CFS)

Hội chứng mệt mỏi mãn tính (CFS, chronic fatigue syndrome; systemic exertion intolerance disease (SEID)) nếu hội được ít nhất 4 trong các triệu chứng sau (cũng trên 6 tháng):

1. trí nhớ, khả năng tập trung giảm

2. đau họng (sore throat)

3. hạch đau ở nách và cổ (tender lymph nodes)

4. đau cơ bắp

5. đau nhiều khớp xương

6. nhức đầu mới xuất hiện

7. ngủ dậy không thấy khỏe khoắn (unrefreshing sleep)

8. vận động, thể dục xong lại càng thấy khó chịu thêm (post exercise malaise)

Nếu không có những triệu chứng kèm theo, người ta xếp vào loại “chứng mệt mỏi mãn tính vô căn” (idiopathic chronic fatigue), nghĩa là không biết lý do.

Nguyên nhân gây ra CFS chưa được hiểu rõ lắm. Trước đây người ta cho rằng bịnh do trước đó bịnh nhân bị nhiễm một siêu vi như Epstein Barr virus, và sự điều hòa hệ miễn nhiễm bị rối loạn (immune dysregulation mechanism).

Các nhà tâm lý học thì nhận thấy rằng bịnh nhân trong quá khứ (thời thơ ấu) thường có những biến cố làm tổn thương tâm lý (childhood trauma) hoặc những bịnh tâm lý (psychopathology) làm não bộ người bịnh trong trạng thái nhạy cảm một cách bất bình thường với các yếu tố gây stress (stressors).

Về sinh học, người ta cũng nhận thấy cơ thể của bịnh nhân có thể đối phó với các stress một cách bất bình thường. Ví dụ, lúc bị stress, hypothalamus trong não bộ kích thích tuyến yên (bằng hạt đậu dưới não bộ, pituitary gland), tuyến yên kích thích tuyến thượng thận (trong bụng, trên hai trái thận) để tiết ra chất cortisol, vì một cơ chế, có thể mức hoạt động cortisol thấp hơn ở người bịnh CFS (hypocortisolism). Tuy nhiên, trong khảo cứu thực tế người ta dùng corticoid để trị CFS nhưng không có kết quả rõ rệt.

Chữa trị:

Bịnh CFS khó chữa dứt và cần nhiều bác sĩ, chuyên viên can thiệp: bs gia đình để giải quyết những vấn đề như trị đau nhức, điều hoà áp huyết, giải thích các triệu chứng cho bịnh nhân hiểu, ít nhất thì người bịnh biết mình không bị một bịnh gì ghê gớm đe dọa mạng sống, khuyến khích người bịnh tiếp tục các hoạt động nghề nghiệp, thường ngày.

Không nên nghĩ rằng CFS sẽ dai dẳng suốt đời; một cuộc sống ít căng thẳng, ít stress thường đi đôi với kết quả phục hồi tốt hơn. Cũng như một biến cố stress nào đ1o có thể gắn liền với thời gian trước khi bịnh khởi phát.

Bác sĩ cần lắng nghe để động viên tinh thần, không khoát tay cho rằng bịnh nhân tưởng tượng ra bịnh, làm bịnh nhân chán nản.

Có thể cần bác sĩ tâm thần để trị những bịnh đi kèm như trầm cảm (depression) nếu có.

Cognitive behavioral therapy — CBT: Chuyên viên tâm lý dùng tâm lý trị liệu pháp (psychotherapy, nếu người bịnh thấy hứng thú) để thay đổi nhãn quan (perceptions), hành vi (behavior) của người bịnh. Ví dụ cách nhận thức về cuộc sống, về các khó khăn cuộc sống có thể không đúng với thực tế và làm cho người bịnh thấy mình bị nhiều cái “khổ”, nhiều “khuyết điểm” hơn là mình có thật sự, và do đó với khuynh hướng cầu toàn (perfectionist) cố gắng quá sức mình để “đạt tiêu chuẩn” do chính mình đặt ra, lại càng làm đuối sức mệt mỏi thêm.

Coenzyme Q10 (CoQ10) là một chất bổ sung chống oxy hóa (antioxidant supplement) phổ biến với các tác dụng bảo vệ tim mạch và lợi ích chống ung thư tiềm ẩn (300mg/day). Các Coenzyme C10 có khả năng chống oxy- hoá.

Trong quá trình chuyển hoá, các gốc hữu cơ tự do (free radical, có số điện tử lẻ) được phóng thích và làm hư hại tế bào, các chất chống oxy-hoá tác dụng ngược lại và che chở cho tế bào. Có một số khảo cứu cho thấy Coenzyme C10 cọng với nicotinamide adenine dinucleotide (NADH) giúp cải thiện CFS. NADH có bán trên thị trường như là chất phụ trợ dinh dưỡng (tên NADH, Nicotinamide, etc).

Một số tác giả cho rằng bịnh CFS có thể gây ra do nhiễm một vi khuẩn tên Chlamydia pneumoniae, một loại vi khuẩn gây bịnh sưng phổi có ít triệu chứng và làm ho kéo dài, nhưng sau đó đặc biệt sống và sinh sản trong tế bào người bịnh suốt đời, tổn hại các mitochondria, làm giảm nguồn năng lượng ATP, gây ra triệu chứng mệt mỏi và đau nhức mãn tính. Thử máu đo kháng thể chống C. pneumoniae có thể dương tính, và có thể tăng lúc bịnh nhân có nhiều triệu chứng. Tuy nhiên vì màng tế bào của Chlamydia không bình thường, cơ thể có thể không sản xuất kháng thể ở mức đo được, mặc dù Chlamydia hiện diện trong tế bào người bịnh. (Một species khác của Chlamydia, C. trachomatis, gây ra bịnh nhiễm trùng đường sinh dục, là nguyên nhân phổ biến nhất trong các bịnh "phong tình"). Theo thuyết này, bác sĩ sẽ dùng kháng sinh như doxycycline trong nhiều tuần lễ, kèm theo azithromycin, nếu triệu chứng giảm thì có thể là chỉ dấu của nguyên nhân bịnh.(Tovey, 1)

Một chứng khác có thể liên hệ đến bịnh này là bịnh fibromyalgia (“đau mô xơ” và cơ bắp; fibro=xơ, myo= cơ, bắp thịt; algia= đau), thường đàn bà dưới 50 tuổi, cũng có những triệu chứng tương tự: mệt mỏi, đau bắp cơ, đau khớp, tê tay chân, thử nghiệm, chẩn đoán hình ảnh không thấy gì bất bình thường. HC CFS và fibromyalgia khó phân biệt. Hai loại bịnh nhân này cũng đi khám bịnh nhiều và vì bs không tìm ra test gì bất bình thường, bác sĩ cũng như bịnh nhân thấy chán nản, bực bội.

Bác sĩ Hồ Văn Hiền