Bệnh thiếu máu

Bệnh thiếu máu là một bệnh khá thông thường. Ai trong chúng ta cũng từng biết một người bị bệnh thiếu máu. Tuy nhiên, thường có vài hiểu lầm khi ta nghe nói đến bệnh thiếu máu. 

Cần phân biệt giữa bệnh thiếu máu và bệnh huyết áp thấp. Huyết áp thấp là con số đo huyết áp không cao đủ như bình thường, thí dụ như ở người lớn, mức huyết áp trung bình là 120/80, người có huyết áp thấp chỉ đo khoảng 80/50... 

Còn bệnh thiếu máu là người bệnh không có đủ hồng huyết cầu khỏe mạnh để mang dưỡng khí đến các mô tế bào. Hồng huyết cầu là những tế bào hình tròn dẹp mầu đỏ, lưu chuyển trong dòng máu. Bệnh thiếu máu có rất nhiều loại, và thường là một triệu chứng của nhiều bệnh khác nhau, không đơn giản như đa số chúng ta thường nghĩ là thiếu máu thì cứ ăn nhiều thịt bò là hết.

Triệu chứng thiếu máu

Thay đổi tùy theo nguyên nhân. Triệu chứng thiếu máu thường gồm có:

- Hay mệt

- Da xanh xao

- Tim đập nhanh hay đập thất nhịp

- Thở dốc

- Đau ngực

- Chóng mặt

- Tay chân lạnh

- Hay nhức đầu

Lúc đầu bệnh nhân có thể không nhận biết những triệu chứng này nhưng càng ngày khi bệnh thiếu máu nặng thêm, triệu chứng sẽ rõ rệt hơn. Bạn nên đi khám bệnh khi thấy mệt mà không có nguyên nhân rõ rệt. Bệnh thiếu máu do thiếu chất sắt rất thông thường. Nhưng mệt có thể là triệu chứng của nhiều bệnh khác nhau, không cứ hẳn là do thiếu máu. Một số người chỉ biết mình thiếu máu khi đi hiến máu. Thiếu máu có thể do bạn không ăn đủ chất sắt nhưng cũng có thể là do bạn đang bị mất máu ở một chỗ nào đó trong cơ thể, thí dụ như mất máu qua đường ruột già, trong phân. Bạn nên đi khám bệnh để tìm ra nguyên nhân.

Cơ cấu máu
 

Muốn hiểu rõ về bệnh thiếu máu, ta cần biết về cơ cấu máu. Máu gồm có huyết tương (plasma) và những tế bào máu trôi trong đó. 

Những tế bào máu gồm có: 

- bạch huyết cầu có nhiệm vụ chống nhiễm trùng, 

- tiểu cầu giúp đông máu, 

- hồng huyết cầu mang dưỡng khí từ phổi đến các cơ quan của cơ thể vì các cơ quan này cần có dưỡng khí mới sinh tồn và làm việc được. Máu có đủ dưỡng khí thì gương mặt ta mới hồng hào và ta cảm thấy khỏe khoắn, nhiều năng lượng.

Hồng huyết cầu chứa chất hemoglobin là một loại chất đạm mầu đỏ, giúp chuyên chở dưỡng khí oxygen từ phổi đến khắp cơ thể và thán khí carbon dioxide từ những nơi này về lại phổi để thải ra ngoài theo hơi thở. Đa số những tế bào trong dòng máu đều được tủy xương làm ra. Muốn chế tạo hemoglobin và hồng huyết cầu, tủy xương cần có chất sắt, các chất khoáng khác, chất đạm và vitamins lấy từ thức ăn ta ăn vào.

Nguyên nhân của những bệnh thiếu máu thông thường

Khi chúng ta bị thiếu máu, có nghĩa là tủy xương chế tạo quá ít các hồng huyết cầu tốt, hoặc cơ thể mất quá nhiều hồng huyết cầu, hoặc hồng huyết cầu bị hủy hoại nhanh hơn là được chế tạo ra. Nguyên nhân có thể là:

- Thiếu chất sắt: Rất thông thường, có tới khoảng 2% dân số người lớn bị thiếu máu loại này ở Mỹ. Thiếu chất sắt thì tủy xương không thể làm ra hemoglobin hay hồng huyết cầu, do đó ta bị thiếu máu.

- Thiếu vitamin: Cơ thể chúng ta cần có vitamin B12 và folate để làm ra hồng huyết cầu tốt. Khi ăn thiếu những vitamins này chúng ta sẽ bị thiếu máu . Một số người không hấp thụ được vitamin B12 nên mặc dù ăn vào đủ cũng sẽ bị thiếu máu.

- Bệnh kinh niên: Những bệnh kinh niên như ung thư, HIV/AIDS, bệnh phong thấp, bệnh Crohn và những bệnh viêm kinh niên khác sẽ làm cho tiến trình chế tạo hồng huyết cầu bị ảnh hưởng gây ra thiếu máu. Bệnh suy thận cũng có thể gây ra chứng thiếu máu.

- Thiếu máu toàn diện (aplastic anemia): Tủy xương giảm khả năng chế tạo cả 3 loại tế bào máu. Nguyên nhân của bệnh này chưa được biết rõ nhưng có thể là do tự miễn nhiễm (autoimmune).

- Bệnh tủy xương: Một vài loại bệnh như ung thư máu hay tiền ung thư máu có thể gây ra thiếu máu từ nhẹ đến rất nặng nguy hiểm đến tính mạng. Bệnh ung thư của máu hay tủy xương như multiple myeloma, ung thư bạch huyết... cũng gây ra thiếu máu.

- Bệnh ly huyết (hemolytic anemia): Các hồng huyết cầu bị tan rã sớm hơn thời hạn khiến số tế bào mới chế tạo không đủ cho nhu cầu. Nguyên nhân có thể do bệnh tự miễn nhiễm sản xuất ra những kháng thể phá hoại hồng cầu, và một vài loại trụ sinh cũng có thể phá hoại hồng cầu.

- Bệnh hồng huyết cầu hình lưỡi liềm (sickle cell anemia): Đa số xẩy ra ở người gốc Phi châu, Ả rập hay Địa Trung Hải. Chất hemoglogin bị hư hoại khiến hồng cầu biến dạng chết sớm nên bệnh nhân luôn luôn thiếu hồng cầu.

- Những bệnh hiếm gặp: Thalassemia hoặc các bệnh thiếu máu do hemoglobin hư hoại.

- Nhiều khi người ta không tìm ra được nguyên nhân nào cho bệnh thiếu máu của một số bệnh nhân.

Ai dễ bị thiếu máu?

Những yếu tố sau khiến chúng ta dễ bị thiếu máu:

- Ăn uống thiếu thốn: Ăn thiếu chất sắt và vitamins, nhất là chất folate, cũng như chất đạm sẽ làm thiếu máu.

- Bệnh ruột: Những loại bệnh đường ruột như Crohn và celiac khiến sự hấp thu các chất dinh dưỡng bị hư hoại, hoặc giải phẫu lấy đi phần ruột cần cho sự hấp thu, đều gây ra thiếu máu.

- Kinh nguyệt: Đàn bà dễ bị thiếu máu hơn đàn ông vì phải mất đi một số máu mỗi tháng qua kinh nguyệt.

- Có thai: Đàn bà có thai cần nhiều chất sắt hơn vì thể tích máu tăng lên và sư đòi hỏi của thai nhi.

- Bệnh kinh niên: Như trên đã nói, những bệnh kinh niên sẽ dưa tới bệnh thiếu máu. Bệnh loét bao tử hay gây ra mất máu dần dần cũng đưa tới thiếu máu.

- Di truyền: Nếu gia đình có bệnh hồng cầu hình lưỡi liềm, bạn cũng dễ bị bệnh.

- Những yếu tố khác: Nhiễm trùng, bệnh của máu, bệnh tự miễn nhiễm, nhiễm chất độc, thuốc uống hằng ngày... cũng có thể gây ra thiếu máu. Ngoài ra người bị bệnh tiểu đường, người nghiện rượu, hay người ăn chay thuần (vegan) cũng dễ bị thiếu máu.

BS Nguyễn Thị Nhuận