Nguyên nhân có thể là do thiếu phân hóa tố lactase trong ruột non. Nhiều người chỉ có ít lactase nhưng vẫn có thể tiêu hóa các sản phẩm sữa mà không có vấn đề. Người thực sự không dung nạp lactose sẽ bị các triệu chứng sau khi ăn thực phẩm có sữa. Hầu hết những người không dung nạp lactose có thể chịu đựng tình trạng này mà không cần phải bỏ tất cả các thực phẩm từ sữa.
Triệu chứng không dung nạp lactose thường bắt đầu từ 30 phút đến hai giờ sau khi ăn hoặc uống thực phẩm có chứa lactose. Các triệu chứng thường gặp bao gồm: tiêu chảy, buồn nôn, đôi khi nôn, đau bụng, đầy hơi, có hơi trong bụng.
Nên gọi lấy hẹn nếu bạn thường xuyên có những triệu chứng không dung nạp lactose sau khi ăn thực phẩm có sữa, đặc biệt là nếu bạn đang lo lắng về việc có lấy đủ cancium vào người không.
Giải thích triệu chứng không dung nạp lactose
Chứng không dung nạp lactose xảy ra khi ruột non không sản xuất đủ loại phân hóa tố là lactase để tiêu hóa chất đường lactose.
Thông thường, lactase sẽ phân hóa lactose trong sữa thành hai loại đường đơn giản - glucose và galactose - và rồi chúng được hấp thu vào máu qua niêm mạc ruột.
Nếu bệnh nhân thiếu lactase, lactose trong sữa sẽ chạy xuống ruột già thay vì được phân hóa và hấp thụ ở ruột non. Trong ruột già, những loại vi trùng thường có ở nơi đây sẽ tương tác với lactose chưa tiêu hóa, gây ra các triệu chứng không dung nạp lactose.
Thông thường, lactase sẽ phân hóa lactose trong sữa thành hai loại đường đơn giản - glucose và galactose - và rồi chúng được hấp thu vào máu qua niêm mạc ruột.
Nếu bệnh nhân thiếu lactase, lactose trong sữa sẽ chạy xuống ruột già thay vì được phân hóa và hấp thụ ở ruột non. Trong ruột già, những loại vi trùng thường có ở nơi đây sẽ tương tác với lactose chưa tiêu hóa, gây ra các triệu chứng không dung nạp lactose.
3 loại không dung nạp lactose
Có ba loại không dung nạp lactose do 3 yếu tố khác nhau gây ra việc thiếu lactase.
Có ba loại không dung nạp lactose do 3 yếu tố khác nhau gây ra việc thiếu lactase.
1. Loại không dung nạp lactose nguyên thủy
Đây là loại phổ biến nhất. Những người này lúc đầu sản xuất nhiều lactase - một điều cần thiết cho trẻ nhỏ vì chúng lấy tất cả các chất dinh dưỡng từ sữa. Khi trẻ thay thế sữa bằng các loại thực phẩm khác, sự sản xuất lactase của chúng thường giảm đi nhưng vẫn đủ để tiêu hóa lượng sữa trong cách ăn uống điển hình của một người lớn. Nhưng ở người không dung nạp lactose nguyên thủy, sự sản xuất lactase giảm rất nhiều khiến sữa bị khó tiêu hóa vào tuổi trưởng thành. Việc này nguyên do từ trong gene, xảy ra rất nhiều nơi người có tổ tiên là người châu Phi, châu Á hay Tây Ban Nha. Tình trạng này cũng thướng gặp nơi những người gốc Địa Trung Hải hoặc Nam Âu.
Đây là loại phổ biến nhất. Những người này lúc đầu sản xuất nhiều lactase - một điều cần thiết cho trẻ nhỏ vì chúng lấy tất cả các chất dinh dưỡng từ sữa. Khi trẻ thay thế sữa bằng các loại thực phẩm khác, sự sản xuất lactase của chúng thường giảm đi nhưng vẫn đủ để tiêu hóa lượng sữa trong cách ăn uống điển hình của một người lớn. Nhưng ở người không dung nạp lactose nguyên thủy, sự sản xuất lactase giảm rất nhiều khiến sữa bị khó tiêu hóa vào tuổi trưởng thành. Việc này nguyên do từ trong gene, xảy ra rất nhiều nơi người có tổ tiên là người châu Phi, châu Á hay Tây Ban Nha. Tình trạng này cũng thướng gặp nơi những người gốc Địa Trung Hải hoặc Nam Âu.
2. Loại không dung nạp lactose thứ cấp
Loại này xảy ra khi ruột non giảm sản xuất lactase sau khi bị bệnh, bị chấn thương hoặc giải phẫu liên quan đến ruột non. Trong số các bệnh liên quan đến sự không dung nạp lactose thứ cấp là bệnh celiac, sự phát triển quá mức của vi trùng và bệnh Crohn's. Điều trị các nguyên nhân này có thể khôi phục lại mức lactase và làm bớt các triệu chứng, mặc dù có thể mất nhiều thời gian.
Loại này xảy ra khi ruột non giảm sản xuất lactase sau khi bị bệnh, bị chấn thương hoặc giải phẫu liên quan đến ruột non. Trong số các bệnh liên quan đến sự không dung nạp lactose thứ cấp là bệnh celiac, sự phát triển quá mức của vi trùng và bệnh Crohn's. Điều trị các nguyên nhân này có thể khôi phục lại mức lactase và làm bớt các triệu chứng, mặc dù có thể mất nhiều thời gian.
3. Loại không dung nạp lactose bẩm sinh
Một trẻ sơ sinh có thể sinh ra là đã không thể dung nạp lactose do thiếu hoàn toàn phân hóa tố lactase, nhưng rất hiếm. Chứng này được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác trong dạng di truyền lặn (recessive), có nghĩa là cả người mẹ và người cha đều phải truyền cùng một biến thể gene cho đứa con thì nó mới bị chứng này. Trẻ sinh non cũng có thể không dung nạp lactose do không có đủ lactase.
Một trẻ sơ sinh có thể sinh ra là đã không thể dung nạp lactose do thiếu hoàn toàn phân hóa tố lactase, nhưng rất hiếm. Chứng này được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác trong dạng di truyền lặn (recessive), có nghĩa là cả người mẹ và người cha đều phải truyền cùng một biến thể gene cho đứa con thì nó mới bị chứng này. Trẻ sinh non cũng có thể không dung nạp lactose do không có đủ lactase.
Các yếu tố gây chứng không dung nạp lactose
Bao gồm:
- Lớn tuổi. Không dung nạp lactose thường xuất hiện ở người lớn. Chứng này ít thấy ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ.
- Giống dân. Không dung nạp lactose thường thấy ở những người gốc Châu Phi, Châu Á, Tây Ban Nha và Da Đỏ.
- Sinh non. Trẻ sinh non có thể có ít lactase vì ruột non không phát triển các tế bào sản xuất lactase cho đến ba tháng cuối của thai kỳ.
- Các bệnh ảnh hưởng đến ruột non. Các vấn đề của ruột non có thể gây chứng không dung nạp lactose bao gồm phát triển quá mức của vi trùng, bệnh celiac và bệnh Crohn's.
- Một số phương pháp điều trị ung thư. Nếu bạn đã nhận xạ trị chữa bệnh ung thư ở bụng hoặc có biến chứng đường ruột do hóa trị, bạn có nguy cơ bị chứng không dung nạp lactose.
Nên gặp bác sĩ gia đình nếu bạn có triệu chứng không dung nạp lactose.
Bao gồm:
- Lớn tuổi. Không dung nạp lactose thường xuất hiện ở người lớn. Chứng này ít thấy ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ.
- Giống dân. Không dung nạp lactose thường thấy ở những người gốc Châu Phi, Châu Á, Tây Ban Nha và Da Đỏ.
- Sinh non. Trẻ sinh non có thể có ít lactase vì ruột non không phát triển các tế bào sản xuất lactase cho đến ba tháng cuối của thai kỳ.
- Các bệnh ảnh hưởng đến ruột non. Các vấn đề của ruột non có thể gây chứng không dung nạp lactose bao gồm phát triển quá mức của vi trùng, bệnh celiac và bệnh Crohn's.
- Một số phương pháp điều trị ung thư. Nếu bạn đã nhận xạ trị chữa bệnh ung thư ở bụng hoặc có biến chứng đường ruột do hóa trị, bạn có nguy cơ bị chứng không dung nạp lactose.
Nên gặp bác sĩ gia đình nếu bạn có triệu chứng không dung nạp lactose.
Trong khi chờ đợi gặp bác sĩ, bạn có thể làm những việc sau đây:
- Theo dõi các phần ăn hàng ngày có chứa chất sữa, thí dụ như kem, sữa, sữa chua và phô mai, ghi nhận giờ bạn ăn những thực phẩm này và những gì bạn ăn với chúng. Ngoài ra, nên cho bác sĩ biết loại thực phẩm từ sữa nào, với số lượng bao nhiêu, dễ gây ra các triệu chứng cho bạn. Thông tin này có thể giúp bác sĩ chẩn đoán bệnh.
Nếu bạn nghĩ rằng có thể bạn không thể dung nạp lactose, nên cố gắng bớt ăn các sản phẩm từ sữa một vài ngày để xem các triệu chứng có bớt đi không. Cho bác sĩ biết các triệu chứng của bạn có bớt đi vào những ngày bạn không ăn các sản phẩm từ sữa không.
- Theo dõi các phần ăn hàng ngày có chứa chất sữa, thí dụ như kem, sữa, sữa chua và phô mai, ghi nhận giờ bạn ăn những thực phẩm này và những gì bạn ăn với chúng. Ngoài ra, nên cho bác sĩ biết loại thực phẩm từ sữa nào, với số lượng bao nhiêu, dễ gây ra các triệu chứng cho bạn. Thông tin này có thể giúp bác sĩ chẩn đoán bệnh.
Nếu bạn nghĩ rằng có thể bạn không thể dung nạp lactose, nên cố gắng bớt ăn các sản phẩm từ sữa một vài ngày để xem các triệu chứng có bớt đi không. Cho bác sĩ biết các triệu chứng của bạn có bớt đi vào những ngày bạn không ăn các sản phẩm từ sữa không.
Bác sĩ có thể chẩn bịnh chính xác bằng cách thực hiện một số các thử nghiệm sau:
- Thử nghiệm dung nạp lactose đo phản ứng của cơ thể với một chất lỏng có chứa lượng lactose cao. Hai giờ sau khi uống chất lỏng, bạn sẽ được thử máu để đo lượng đường. Nếu mức đường trong máu không tăng, có nghĩa là cơ thể của bạn không tiêu hóa và hấp thụ thức uống lactose này.
- Thử nghiệm đo chất hydrogen trong hơi thở. Thử nghiệm này cũng đòi hỏi bạn phải uống một chất lỏng có chứa nhiều lactose. Sau đó, bác sĩ đo lượng hydrogen trong hơi thở của bạn đều đặn. Thông thường, có rất ít hydrogen đo được. Nhưng nếu cơ thể bạn không tiêu hóa lactose, nó sẽ lên men trong ruột già và tiết ra hydrogen và những khí khác, các khí này được hấp thụ bởi ruột và cuối cùng được thoát ra theo hơi thở. Nếu lượng hydrogen bạn thở ra khi được thử nghiệm lớn hơn bình thường, điều này chứng tỏ bạn không hoàn toàn tiêu hóa và hấp thụ lactose.
- Thử nghiệm acid trong phân. Đối với trẻ sơ sinh và trẻ em không thể áp dụng các thử nghiệm khác, có thể làm thử nghiệm acid trong phân. Việc lên men lactose không tiêu hóa được tạo ra lactic acidc và các acid khác; chúng có thể được tìm thấy trong mẫu phân.
- Thử nghiệm dung nạp lactose đo phản ứng của cơ thể với một chất lỏng có chứa lượng lactose cao. Hai giờ sau khi uống chất lỏng, bạn sẽ được thử máu để đo lượng đường. Nếu mức đường trong máu không tăng, có nghĩa là cơ thể của bạn không tiêu hóa và hấp thụ thức uống lactose này.
- Thử nghiệm đo chất hydrogen trong hơi thở. Thử nghiệm này cũng đòi hỏi bạn phải uống một chất lỏng có chứa nhiều lactose. Sau đó, bác sĩ đo lượng hydrogen trong hơi thở của bạn đều đặn. Thông thường, có rất ít hydrogen đo được. Nhưng nếu cơ thể bạn không tiêu hóa lactose, nó sẽ lên men trong ruột già và tiết ra hydrogen và những khí khác, các khí này được hấp thụ bởi ruột và cuối cùng được thoát ra theo hơi thở. Nếu lượng hydrogen bạn thở ra khi được thử nghiệm lớn hơn bình thường, điều này chứng tỏ bạn không hoàn toàn tiêu hóa và hấp thụ lactose.
- Thử nghiệm acid trong phân. Đối với trẻ sơ sinh và trẻ em không thể áp dụng các thử nghiệm khác, có thể làm thử nghiệm acid trong phân. Việc lên men lactose không tiêu hóa được tạo ra lactic acidc và các acid khác; chúng có thể được tìm thấy trong mẫu phân.
Tránh triệu chứng
Hiện tại không có cách nào để thúc đẩy cơ thể sản xuất lactase, nhưng bạn có thể tránh được những khó chịu từ chứng không dung nạp lactose bằng những cách sau
Hiện tại không có cách nào để thúc đẩy cơ thể sản xuất lactase, nhưng bạn có thể tránh được những khó chịu từ chứng không dung nạp lactose bằng những cách sau
- Tránh ăn nhiều sữa và các sản phẩm từ sữa khác
- Ăn một ít các sản phẩm từ sữa trong những bữa ăn thường xuyên của bạn
- Ăn uống các món kem và sữa chứa ít lactose
- Uống sữa thường sau khi thêm một chất lỏng hoặc bột có tác dụng phân hóa lactose
Sau vài lần thử, bạn có thể đoán được phản ứng của cơ thể với các loại thực phẩm khác nhau có chứa lactose và số lượng bạn có thể ăn hoặc uống mà không khó chịu. Rất ít người bị chứng không dung nạp lactose nặng đến nỗi phải cắt bỏ tất cả các sản phẩm sữa và lo lắng về những thực phẩm không làm từ sữa hoặc thuốc có chứa lactose.
- Ăn một ít các sản phẩm từ sữa trong những bữa ăn thường xuyên của bạn
- Ăn uống các món kem và sữa chứa ít lactose
- Uống sữa thường sau khi thêm một chất lỏng hoặc bột có tác dụng phân hóa lactose
Sau vài lần thử, bạn có thể đoán được phản ứng của cơ thể với các loại thực phẩm khác nhau có chứa lactose và số lượng bạn có thể ăn hoặc uống mà không khó chịu. Rất ít người bị chứng không dung nạp lactose nặng đến nỗi phải cắt bỏ tất cả các sản phẩm sữa và lo lắng về những thực phẩm không làm từ sữa hoặc thuốc có chứa lactose.
Duy trì dinh dưỡng tốt
Giảm các sản phẩm sữa không có nghĩa là bạn không thể có đủ calcium. Calcium được tìm thấy trong nhiều loại thực phẩm khác, chẳng hạn như:
- Bông cải xanh broccoli
- Các sản phẩm được cho thêm calcium, chẳng hạn như bánh mì và nước trái cây
- Cá hồi đóng hộp
- Sữa thay thế, thí dụ như sữa đậu nành và sữa gạo
- Cam
- Đậu pinto
- Cải rhubarb
- Rau spinach
Giảm các sản phẩm sữa không có nghĩa là bạn không thể có đủ calcium. Calcium được tìm thấy trong nhiều loại thực phẩm khác, chẳng hạn như:
- Bông cải xanh broccoli
- Các sản phẩm được cho thêm calcium, chẳng hạn như bánh mì và nước trái cây
- Cá hồi đóng hộp
- Sữa thay thế, thí dụ như sữa đậu nành và sữa gạo
- Cam
- Đậu pinto
- Cải rhubarb
- Rau spinach
Ngoài ra nên ăn vào đủ vitamin D. Trứng, gan và sữa chua có chứa vitamin D, và cơ thể của bạn sẽ làm ra vitamin D khi bạn tiếp xúc với ánh mặt trời thường xuyên. Mặc dù không hạn chế thực phẩm từ sữa, nhiều người lớn vẫn không lấy đủ vitamin D. Nên uống thêm vitamin D và calcium.
Giới hạn sản phẩm sữa
Hầu hết những người bị chứng không dung nạp lactose vẫn có thể thưởng thức một số sản phẩm sữa mà không bị các triệu chứng khó chịu. Có thể tăng dần sự dung nạp các sản phẩm từ sữa bằng cách dần dần ăn thêm các sản phẩm từ sữa. Một số người thấy rằng họ có thể chịu đựng các sản phẩm từ sữa vẫn còn chất béo đầy đủ dễ dàng hơn các sản phẩm sữa không có hoặc giảm chất béo.
Hầu hết những người bị chứng không dung nạp lactose vẫn có thể thưởng thức một số sản phẩm sữa mà không bị các triệu chứng khó chịu. Có thể tăng dần sự dung nạp các sản phẩm từ sữa bằng cách dần dần ăn thêm các sản phẩm từ sữa. Một số người thấy rằng họ có thể chịu đựng các sản phẩm từ sữa vẫn còn chất béo đầy đủ dễ dàng hơn các sản phẩm sữa không có hoặc giảm chất béo.
Cách giảm thiểu các triệu chứng không dung nạp lactose:
- Ăn từng ít một các sản phẩm từ sữa. Uống từng ngụm nhỏ sữa - ít hơn 4 ounces (118 ml) mỗi lần. Càng ít thì càng đỡ bị các vấn đề tiêu hóa.
- Chỉ uống sữa với bữa ăn. Uống sữa với các thực phẩm khác sẽ làm chậm tiến trình tiêu hóa và có thể làm giảm bớt các triệu chứng không dung nạp lactose.
- Thử nghiệm các sản phẩm từ sữa. Không phải tất cả các sản phẩm từ sữa đều có cùng một lượng lactose. Ví dụ, pho mát cứng như Swiss hay cheddar có một lượng nhỏ lactose và thường không gây triệu chứng. Bạn có thể chịu đựng được các sản phẩm sữa lên men, chẳng hạn như sữa chua, vì các vi trùng được sử dụng trong quá trình cấy tự nhiên sẽ sản xuất hân hóa tố lactase.
- Dùng sản phẩm có ít hay không có lactose. Bạn có thể tìm thấy các sản phẩm này tại hầu hết các siêu thị, trong tủ lạnh.
- Uống thêm lactase thuốc viên hay thuốc nhỏ giọt bán tự do như Dairy Ease,Lactaid có thể giúp bạn tiêu hóa các sản phẩm từ sữa. Bạn có thể uống trước bữa ăn. Hoặc thêm thuốc giọt vào hộp sữa. Nhưng không phải người không dung nạp lactose nào cũng đỡ bệnh khi dùng các sản phẩm này.
- Ăn từng ít một các sản phẩm từ sữa. Uống từng ngụm nhỏ sữa - ít hơn 4 ounces (118 ml) mỗi lần. Càng ít thì càng đỡ bị các vấn đề tiêu hóa.
- Chỉ uống sữa với bữa ăn. Uống sữa với các thực phẩm khác sẽ làm chậm tiến trình tiêu hóa và có thể làm giảm bớt các triệu chứng không dung nạp lactose.
- Thử nghiệm các sản phẩm từ sữa. Không phải tất cả các sản phẩm từ sữa đều có cùng một lượng lactose. Ví dụ, pho mát cứng như Swiss hay cheddar có một lượng nhỏ lactose và thường không gây triệu chứng. Bạn có thể chịu đựng được các sản phẩm sữa lên men, chẳng hạn như sữa chua, vì các vi trùng được sử dụng trong quá trình cấy tự nhiên sẽ sản xuất hân hóa tố lactase.
- Dùng sản phẩm có ít hay không có lactose. Bạn có thể tìm thấy các sản phẩm này tại hầu hết các siêu thị, trong tủ lạnh.
- Uống thêm lactase thuốc viên hay thuốc nhỏ giọt bán tự do như Dairy Ease,Lactaid có thể giúp bạn tiêu hóa các sản phẩm từ sữa. Bạn có thể uống trước bữa ăn. Hoặc thêm thuốc giọt vào hộp sữa. Nhưng không phải người không dung nạp lactose nào cũng đỡ bệnh khi dùng các sản phẩm này.
Probiotics
Probiotics là các sinh vật sống hiện diện trong ruột của bạn giúp duy trì một hệ thống tiêu hóa khỏe mạnh. Probiotics cũng được bán sẵn như một chất cấy “sống” trong một số sữa chua và dưới dạng thuốc bổ viên nang. Chúng đôi khi được sử dụng cho các bệnh tiêu hóa như tiêu chảy và hội chứng ruột kích thích. Chúng cũng có thể giúp cơ thể tiêu hóa lactose. Probiotics thường được coi là an toàn và có thể được dùng thử nếu các phương pháp khác không hiệu quả.
BS Nguyễn Thị Nhuận
Probiotics là các sinh vật sống hiện diện trong ruột của bạn giúp duy trì một hệ thống tiêu hóa khỏe mạnh. Probiotics cũng được bán sẵn như một chất cấy “sống” trong một số sữa chua và dưới dạng thuốc bổ viên nang. Chúng đôi khi được sử dụng cho các bệnh tiêu hóa như tiêu chảy và hội chứng ruột kích thích. Chúng cũng có thể giúp cơ thể tiêu hóa lactose. Probiotics thường được coi là an toàn và có thể được dùng thử nếu các phương pháp khác không hiệu quả.
BS Nguyễn Thị Nhuận
